Je, unatembea polepole? Inawezekana ukaona kuwa jambo dogo, lakini kasi unayotembea kutoka sehemu A kwenda B inaweza kufichua mengi kuhusu u...
Je, unatembea polepole? Inawezekana ukaona kuwa jambo dogo, lakini kasi unayotembea kutoka sehemu A kwenda B inaweza kufichua mengi kuhusu utendaji wa ndani wa mwili na ubongo (akili) yako na hatima yako.
Utafiti umeonyesha kuwa kasi unayotembea kuelekea madukani, kazini au shambani na hata kituo cha kituo cha basi, inaweza kutabiri uwezekano wako wa kulazwa hospitalini, kupata mshtuko wa moyo na hata kufa. Kwa kweli, kasi ya kutembea ya mtu inaweza hata kutumika kufichua kiwango cha kuzeeka kwa ubongo wako.
Zoezi la kasi ya kutembea linaweza kutumika kutathmini uwezo wa utendaji wa mtu – uwezo wao wa kufanya kazi za kila siku nyumbani na kudumisha uhuru. Zoezi hilo pia linaweza kufichua jinsi mtu alivyo dhaifu, na kutabiri jinsi atakavyopona vizuri kama akipigwa na kiharusi.
Ingawa ni jambo la kawaida kwa watu kutembea polepole wanapozeeka, kupungua kwa kasi ya kutembea ghafla kunaweza kuashiria kuwa kuna jambo zito zaidi linaendelea katika mwili wake na ubongo wake.
"Wakati kasi ya kawaida ya kutembea ya mtu inapungua, mara nyingi huhusishwa na kuzorota kwa afya ya msingi," anasema Christina Dieli-Conwright, profesa wa Tiba katika Shule ya Tiba ya Harvard, ambaye anasoma athari za mazoezi kwenye utabiri wa saratani.
"Inaweza kuwa mtu huyo ana ugonjwa sugu ambao umemfanya asijisogeze kwa haraka akiwa katika maisha ya kukaa tu. Hiyo inamaanisha kuwa, kuna uwezekano mkubwa kuwa mtu huyo amepungua nguvu za misuli na viungo, jambo ambalo kwa bahati mbaya husababisha kuzorota zaidi kwa afya," anasema Dieli-Conwright.
Ukitaka kujua ukoje basi fanya jaribio la kasi ya kutembea ukitumia kipima muda (stopwatch) na njia ya kupima umbali, kama vile kipimo cha mita (tape measure).
Ikiwa uko nje na una nafasi nyingi, unaweza kujaribu jaribio la kutembea la mita 10 (futi 33). Kwanza, pima mita 5 (futi 16.5), ikifuatiwa na mita nyingine 10. Ili kuanza, inashauriwa kutembea kwa mita 5 ili kufikia kasi yako ya kawaida, kisha tembea kwa kasi yako ya kawaida kwa mita 10. Ili kukokotoa kasi yako ya kutembea, gawanya mita 10 kwa idadi ya sekunde ulizokuchukua kutembea umbali huo.
Ikiwa uko nyumbani na nafasi ni ndogo, unaweza kujaribu jaribio la kutembea la mita 4 (futi 13.2). Katika jaribio hili, pima mita 1 (futi 3.3), ikifuatiwa na mita 4. Wazo ni kutumia mita ya kwanza kufikia kasi, kisha pima muda inachukua kutembea kwa mita 4 kwa kasi yako ya kawaida. Ili kukokotoa kasi yako, gawanya mita nne kwa idadi ya sekunde ulizokuchukua kutembea umbali huo.
Ili kupata wazo la jinsi unavyolinganisha na watu wengine, hizi hapa kasi za wastani za kutembea:
Wanawake wa Miaka 40-49: Wastani ni mita 1.39/sekunde (futi 4.6/sekunde).
Wanaume wa Miaka 40-49: Wastani ni mita 1.43/sekunde (futi 4.7/sekunde).
Wanawake wa Miaka 50-59: Wastani ni mita 1.31/sekunde (futi 4.3/sekunde).
Wanaume wa Miaka 50-59: Wastani ni mita 1.43/sekunde (futi 4.7/sekunde).
Wanawake wa Miaka 60-69: Wastani unashuka hadi mita 1.24/sekunde (futi 4.1/sekunde).
Wanaume wa Miaka 60-69: Wastani ni mita 1.43/sekunde (futi 4.7/sekunde).
Wanawake wa Miaka 70-79: Wastani ni mita 1.13/sekunde (futi 3.7/sekunde).
Wanaume wa Miaka 70-79: Wastani ni mita 1.26/sekunde (futi 4.16/sekunde).
Wanawake wa Miaka 80-89: Wastani ni takriban mita 0.94/sekunde (futi 3.1/sekunde).
Wanaume wa Miaka 80-89: Wastani ni takriban mita 0.97/sekunde (futi 3.2/sekunde).
Vinginevyo, kuna programu nyingi unazoweza kutumia kupima kasi yako ya kutembea, ikiwemo programu za kufuatilia mazoezi kama Walkmeter, MapMyWalk, Strava, na Google Fit, ambazo hutumia GPS kufuatilia umbali na muda, hivyo kukuwezesha kukokotoa kasi yako.
Kasi ya Kutembea na Muda wa Kuishi
Tafiti zimeonyesha kuwa kasi ya kutembea ni kiashiria muhimu cha muda wa kuishi kwa watu wazima wenye umri mkubwa.
Kwa mfano, watafiti katika Chuo Kikuu cha Pittsburgh waliunganisha matokeo ya tafiti tisa ambazo kwa pamoja zilifuatilia zaidi ya watu wazima 34,000 wanaoishi majumbani wenye umri wa miaka 65 au zaidi kwa muda wa miaka sita hadi 21.
Utafiti huo ulionyesha kuwa kasi ya kutembea ilihusishwa kwa kiasi kikubwa na muda wa kuishi. Kwa mfano, wanaume wenye kasi ndogo zaidi ya kutembea wakiwa na umri wa miaka 75 walikuwa na asilimia 19% ya kuishi kwa miaka 10, ikilinganishwa na wanaume wenye kasi kubwa zaidi ya kutembea ambao walikuwa na asilimia 87% ya kuishi.
Hata hivyo, utafiti wa mwaka 2009 nchini Ufaransa uligundua kuwa hata miongoni mwa watu wazima wenye afya zaidi ya miaka 65, washiriki wenye kasi ndogo ya kutembea walikuwa na uwezekano wa karibu mara tatu zaidi wa kufa kutokana na ugonjwa wa moyo na mishipa ya damu wakati wa utafiti ikilinganishwa na watu waliotembea haraka zaidi.
Ni zaidi ya hatua
"Kutembea kunaonekana kama jambo rahisi sana – wengi wetu hatufikirii juu yake, tunafanya tu," anasema Line Rasmussen, mtafiti mwandamizi katika idara ya Saikolojia na Sayansi ya Ubongo katika Chuo Kikuu cha Duke, North Carolina.
"Lakini kutembea kwa kweli kunategemea mifumo mingi tofauti ya mwili ikifanya kazi pamoja: mifupa na misuli yako hubeba na kukusogeza, macho yako yanakusaidia kuona unakokwenda, moyo na mapafu yako husambaza damu na oksijeni, na ubongo na mishipa yako ya fahamu hupanga yote," anaongeza Rasmussen.
Kulingana na Rasmussen, tunapozeeka, utendaji wa mifumo hii huanza kupungua – na kasi ndogo ya kutembea inaweza kuonyesha kuzorota huku kwa jumla na kuwa ishara ya kuzeeka mapema.
Hili halihusu tu watu wazima wenye umri mkubwa. Katika utafiti wa mwaka 2019, Rasmussen na wenzake waligundua kuwa, hata miongoni mwa watu wenye umri wa miaka 45, kasi ya kutembea ya mtu inaweza kutabiri kiwango ambacho ubongo na mwili unavyozeeka.
"Kilichonishangaza zaidi ni kupata uhusiano kati ya kasi ya watu kutembea wakiwa na umri wa miaka 45 na uwezo wao wa kiakili tangu utoto wa mapema." - Line Rasmussen
Rasmussen na watafiti katika Chuo Kikuu cha Duke walichukua watu 904 wenye umri wa miaka 45 ambao walikuwa sehemu ya Utafiti wa Afya na Maendeleo wa Taaluma Mbalimbali wa Dunedin, mradi wa utafiti wa muda mrefu ambao umefuatilia maisha ya zaidi ya watu 1,000 waliozaliwa kati ya 1972 na 1973 huko Dunedin, New Zealand. Watu katika kikundi hicho wamekuwa wakitathmini afya na utendaji wao wa kiakili mara kwa mara katika maisha yao yote.
"Nilishangazwa na tofauti katika kasi ya kutembea kati ya watu wote wenye umri sawa," anasema Rasmussen.
"Unaweza kutarajia kila mtu mwenye umri wa miaka 45 kuwa mahali fulani katikati, lakini wengine walitembea haraka kama vijana wenye afya wenye umri wa miaka 20, wakati wengine walitembea polepole kama watu wazima wakongwe zaidi," anasema.
Utafiti huo uligundua kuwa watu wenye umri wa miaka 45 wenye kasi ndogo ya kutembea walionyesha ishara za "kuzeeka kwa kasi," huku mapafu yao, meno na mifumo ya kinga ikiwa katika hali mbaya zaidi ikilinganishwa na wale waliotembea haraka zaidi.
Pia walikuwa na 'viashiria vya kibiolojia' vinavyohusishwa na kasi ya kuzeeka, kama vile shinikizo la damu lililopanda, cholesterol ya juu, na utimamu mdogo wa moyo na kupumua. Waligundua kuwa watembea polepole walikuwa na ishara nyingine za afya mbaya ya kimwili, pia, kama vile nguvu ndogo ya kushika mikono na ugumu zaidi wa kuinuka kutoka kwenye kiti.
Rasmussen na wenzake pia waligundua kuwa watembea polepole walionyesha ishara za kuzeeka kwa akili mapema. Kwa mfano, walikuwa na tabia ya kupata alama za chini kwenye vipimo vya IQ kwa ujumla, wakifanya vibaya kwenye vipimo vya kumbukumbu, kasi ya kuchakata, hoja na kazi zingine za utambuzi.
Uchunguzi wa MRI pia ulionyesha kuwa kuzorota huku kwa utambuzi kuliambatana na mabadiliko yanayoonekana kwenye akili za washiriki. Watembea polepole walikuwa na akili ndogo, neocortex nyembamba – safu ya nje kabisa ya ubongo, ambayo hudhibiti kufikiri na usindikaji wa habari za juu – na mambo mengi kwenye ubongo (white matter). Cha kushangaza zaidi hata nyuso za watembea polepole zilionekana kuzeeka kwa kasi zaidi kuliko washiriki wengine.
Kwa ujumla, utafiti unaonyesha kuwa miili na akili za watembea polepole huzeeka kwa kasi zaidi kuliko zile za watembea haraka. Pia kulikuwa na ishara kwamba tofauti hizi za afya zilikuwepo tangu umri mdogo, kwani watafiti waliweza kutabiri kasi ya kutembea ya watu wenye umri wa miaka 45 kulingana na vipimo vya akili, lugha na ujuzi vilivyochukuliwa wakati washiriki walikuwa na umri wa miaka mitatu tu.
"Kilichonishangaza zaidi ni kupata uhusiano kati ya kasi ya watu kutembea wakiwa na umri wa miaka 45 na uwezo wao wa kiakili tangu utoto wa mapema," anasema Rasmussen. "Hii inaonyesha kuwa kasi ya kutembea sio tu ishara ya kuzeeka, bali pia ni dirisha la afya ya ubongo kwa maisha yote."
Hata hivyo, wasomaji wanaojiona kuwa watembea polepole hawapaswi kukata tamaa, kwani kuna mambo mengi tunayoweza kufanya ili kuboresha kasi yetu ya kutembea.
Kama sehemu ya utafiti wake wa kusaidia wagonjwa wa saratani, Dieli-Conwright huandaa mipango ya mazoezi ili kuwasaidia watu wanaopona chemotherapy kurejesha nguvu zao. Washiriki wanashauriwa kuongeza muda na ukali wa mazoezi yao ya kutembea kila wiki tatu hadi nne ili kuboresha utimamu wao. Na kuna mambo rahisi zaidi ambayo watu wanaweza kufanya.
"Tumia fursa yoyote unayoweza kutembea mara kwa mara, kwani kubaki hai kimwili ni muhimu sana," anasema Dieli-Conwright. Vidokezo vyake ni pamoja na kuegesha gari mbali zaidi na unakokwenda, kukutana na marafiki kutembelea jamaa.
"Ni muhimu kuchukua mapumziko ya kutembea, hasa kwa watu ambao wana kazi ya kukaa sana," anasema Dieli-Conwright. "Hata kama ni mapumziko ya kutembea ya dakika tano tu kwenda bafuni, au kutembea haraka kwa dakika tano kuzunguka kizuizi – ni muhimu sana kukatisha muda huo wa kukaa."
mwisho
Imetafsiriwa kutoka:Shirika la Utangazaji la Uingereza (BBC)
COMMENTS